Preliminary Texts
।।श्रीः।। |
यद्वच्छ्रीखण्डवृक्षप्रसृतपरिमलेनाभितोऽन्येऽपि वृक्षाः |
आत्मानात्मप्रतीतिः प्रथममभिहिता सत्यमिथ्यात्वयोगा |
आत्मा चिद्वित्सुखात्मानुभवपरिचितः सर्वदेहादियन्ता |
देहस्त्रीपुत्रमित्रानुचरहयवृषास्तोषहेतुर्ममेत्थं |
कश्चित्कीटः कथंचित्पटुमतिरभितः कण्टकानां कुटीरं |
स्वीकुर्वन्व्याघ्रवेषं स्वजठरभृतये भीषयन्यश्च मुग्धा |
स्वं बालं रोदमानं चिरतरसमयं शान्तिमानेतुमग्रे |
यत्प्रीत्या प्रीतिमात्रं तनुयुवतितनूजार्थमुख्यं स तस्मा |
यस्माद्यावत्प्रियं स्यादिह हि विषयतस्तावदस्मिन्प्रियत्वं |
श्रेयः प्रेयश्च लोके द्विविधमभिहितं काम्यमात्यन्तिकं च |
आत्माम्भोधेस्तरङ्गोऽस्म्यहमिति गमने भावयन्नासनस्थः |
वैराजव्यष्टिरूपं जगदखिलमिदं नामरूपात्मकं स्या |
नैर्वेद्यं ज्ञानगर्भ द्विविधमभिहितं तत्र वैराग्यमाद्यं |
यः कश्चित्सौख्यहेतोस्त्रिजगति यतते नैव दुःखस्य हेतो |
तिष्ठन्गेहे गृहेशोऽप्यतिथिरिव निजं धाम गन्तुं चिकीर्षु |
शक्त्या निर्मोकतः स्वाद्बहिरहिरिव यः प्रव्रजन्स्वीयगेहा |
कामो बुद्धावुदेति प्रथममिह मनस्युद्दिशत्यर्थजातं |
दानं ब्रह्मार्पणं यत्क्रियत इह नृभिः स्यात्क्षमाक्रोधसंज्ञा |
अन्नं देवातिथिभ्योऽर्पितममृतमिदं चान्यथा मोघमन्नं |
लोके भोजः स एवार्पयति गृहगतायार्थिनेऽन्नं कृशाय |
स्वाज्ञानज्ञानहेतू जगदुदयलयौ सर्वसाधारणौ स्तो |
तुच्छत्वान्नासदासीद्गगनकुसुमवद्भेदकं नो सदासी |
बन्धो जन्मात्ययात्मा यदि न पुनरभूत्तर्हि मोक्षोऽपि नासी |
प्रागासीद्भावरूपं तम इति तमसा गूढमस्मादतर्क्यं |
चत्वारोऽस्याः कपर्दा युवतिरथ भवेन्नूतना नित्यमेषा |
एकस्तत्रास्त्यसङ्गस्तदनु तदपरोऽज्ञानसिन्धुं प्रविष्टो |
नायाति प्रत्यगात्मा प्रजननसमये नैव यात्यन्तकाले |
आसीत्पूर्वं सुबन्धुर्भृशमवनिसुरो यः पुरोधाः सनाते |
एको निष्कम्प आत्मा प्रचलति मनसा धावमानेन तस्मिं |
एकाक्यासीत्स पूर्वं मृगयति विषयानानुपूर्व्यान्तरात्मा |
नासीत्पूर्वं न पश्चादतनुदिनकराच्छादको वारिवाहो |
भुञ्जानः स्वप्नराज्यं ससकलविभवो जागरं प्राप्य भूयो |
स्वप्नावस्थानुभूतं शुभमथ विषमं तन्मृषा जागरे स्या |
जीवन्तं जाग्रतीह स्वजनमथ मृतं स्वप्नकाले निरीक्ष्य |
स्वाप्नस्त्रीसङ्गसौख्यादपि भृशमसतो या च रेतश्च्युतिः स्या |
पश्यन्त्याराममस्य प्रतिदिवसममी जन्तवः स्वापकाले |
स्वप्ने मन्त्रोपदेशः श्रवणपरिचितः सत्य एष प्रबोधे |
मध्यप्राणं सुषुप्तौ स्वजनिमनुविशन्त्यग्निसूर्यादयोऽमी |
नोऽकस्मादार्द्रमेधः स्पृशति च दहनः किं तु शुष्कं निदाघा |
यत्किञ्चिन्नामरूपात्मकमिदमसदेवोदितं भाति भूमौ |
जीवन्मुक्तिर्मुमुक्षोः प्रथममथ ततो मुक्तिरात्यन्तिकी च |
सर्वानुन्मूल्य कामान्हृदि कृतनिलयान्क्षिप्तशङ्कूनिवोच्चै |
प्रापश्यद्विश्वमात्मेत्ययमिह पुरुषः शोकमोहाद्यतीतः |
यः सत्त्वाकारवृत्तौ प्रतिफलति युवा देहमात्रावृतोऽपि |
प्रायोऽकामोऽस्तकामो निरतिशयसुखायात्मकामस्तदासौ |
पिण्डीभूतं यदन्तर्जलनिधिसलिलं याति तत्सैन्धवाख्यं |
क्षीरान्तर्यद्वदाज्यं मधुरिमविदितं तत्पृथग्भूतमस्मा |
ओतः प्रोतश्च तन्तुष्विह विततपटश्चित्रवर्णेषु चित्र |
रूपं रूपं प्रतीदं प्रतिफलनवशात्प्रातिरूप्यं प्रपेदे |
तज्ज्ञाः पश्यन्ति बुद्ध्या परमबलवतो माययाक्तं पतङ्गं |
एको भानुस्तदस्थः प्रतिफलनवशाद्यस्त्वनेकोदकान्त |
यद्वत्पीयूषरश्मौ दिनकरकिरणैर्बिम्बितैरेति सान्द्रं |
पूर्णात्मानात्मभेदात्ित्रविधमिह परं बुद्ध्यवच्छिन्नमन्य |
दृश्यन्ते दारुनार्यो युगपदगणिताः स्तम्भसूत्रप्रयुक्ताः |
तत्सत्यं यत्ित्रकालेष्वनुपहतमदः प्राणदिग्व्योममुख्यं |
यत्किञ्चिद्भात्यसत्यं व्यवहृतिविषये रौप्यसर्पाम्बुमुख्यं |
यत्राकाशावकाशः कलयति च कलामात्रता यत्र कालो |
अन्तः सर्वौषधीनां पृथगमितरसैर्गन्धवीर्यैर्विपाकै |
भूतेष्वात्मानमात्मन्यनुगतमखिलं भूतजातं प्रपश्ये |
प्राक्पश्चादस्ति कुम्भाद्गगनमिदमिति प्रत्यये सत्यपीदं |
यावान्पिण्डो गुडस्य स्फुरति मधुरिमैवास्ति सर्वोऽपि तावा |
वाद्यान्नादानुभूतिर्यदपि तदपि सा नूनमाघातगम्या |
दृष्टः साक्षादिदानीमिह खलु जगतामीश्वरः संविदात्मा |
इन्द्रेन्द्राण्योः प्रकामं सुरतसुखजुषोः स्याद्रतान्तः सुषुप्ति |
सर्वे नन्दन्ति जीवा अधिगतयशसा गृह्णता चक्षुरादी |
जाग्रत्यामन्तरात्मा विषयसुखकृतेऽनेकयत्नान्विधास्य |
पक्षावभ्यस्य पक्षी जनयति मरुतं तेन यात्युच्चदेशं |
आश्लिष्यात्मानमात्मा न किमपि सहसैवान्तरं वेद बाह्यं |
अल्पानल्पप्रपञ्चप्रलय उपरतिश्चेन्द्रियाणां सुखाप्ति |
आनन्दान्यश्च सर्वाननुभवति नृपः सर्वसंपत्समृद्ध |
यत्रानन्दाश्च मोदाः प्रमुद इति मुदश्चासते सर्व एते |
आत्माकम्पः सुखात्मा स्फुरति तदपरा त्वन्यथैव स्फुरन्ती |
यद्वत्सौख्यं रतान्ते निमिषमिह मनस्येकताने रसे स्या |
श्रान्तं स्वान्तं स बाह्यव्यवहृतिभिरिदं ताः समाकृष्य सर्वा |
स्वप्ने भोगः सुखादेर्भवति ननु कुतः साधने मूर्छमाने |
भीत्या रोदित्यनेन प्रवदति हसति श्लाघते नूनमस्मा |
संधौ जाग्रत्सुषुप्त्योरनुभवविदिता स्वाप्न्यवस्था द्वितीया |
रक्षन्प्राणैः कुलायं निजशयनगतं श्वासमात्रावशेषै |
मातङ्गव्याघ्रदस्युद्विषदुरगकपीन्कुत्रचित्प्रेयसीभिः |
यो यो दृग्गोचरोऽर्थो भवति स स तदा तद्गतात्मस्वरूपा |
मायाध्यासाश्रयेण प्रविततमखिलं यन्मया तेन मत्स्था |
हेतुः कर्मैव लोके सुखतदितरयोरेवमज्ञोऽविदित्वा |
वृक्षच्छेदे कुठारः प्रभवति यदपि प्राणिनोद्यस्तथापि |
स्मृत्या लोकेषु वर्णाश्रमविहितमदो नित्यकाम्यादि कर्म |
यः प्रैत्यात्मानभिज्ञः श्रुतिविदपि तथाकर्मकृत्कर्मणोऽस्य |
सूर्याद्यैरर्थभानं न हि भवति पुनः केवलैर्नात्र चित्रं |
प्राणेनाम्भांसि भूयः पिबति पुनरसावन्नमश्नाति तत्र |
व्यापारं देहसंस्थः प्रतिवपुरखिलं पञ्चवृत्त्यात्मकोऽसौ |
यं भान्तं चिद्घनैकं क्षितिजलपवनादित्यचन्द्रादयो ये |
तद्ब्रह्मैवाहमस्मीत्यनुभव उदितो यस्य कस्यापि चेद्वै |
नो देहो नेन्द्रियाणि क्षरमतिचपलं नो मनो नैव बुद्धिः |
दृश्यं यद्रूपमेतद्भवति च विशदं नीलपीताद्यनेकं |
रज्ज्वज्ञानाद्भुजङ्गस्तदुपरि सहसा भाति मन्दान्धकारे |
किं ज्योतिस्ते वदस्वाहनि रविरिह मे चन्द्रदीपादि रात्रौ |
कंचित्कालं स्थितः कौ पुनरिह भजते नैव देहादिसंघं |
जीवात्मब्रह्मभेदं दलयति सहसा यत्प्रकाशैकरूपं |
विश्वं नेति प्रमाणाद्विगलितजगदाकारभानस्त्यजेद्वै |
क्षीयन्ते चास्य कर्माण्यपि खलु हृदयग्रन्थिरुद्भिद्यते वै |
आदौ मध्ये तथान्ते जनिमृतिफलदं कर्ममूलं विशालं |
जातं मय्येव सर्व पुनरपि मयि तत्संस्थितं चैव विश्वं |